Κατ’ αρχήν ή Κατ’ αρχάς: Πότε τα χρησιμοποιούμε;

Κατ’ αρχήν ή Κατ’ αρχάς; Ποιο είναι το σωστό; Πότε χρησιμοποιούμε το ένα και πότε το άλλο;

Από την Ηρώ Στ. Μπουσούνη

Μετά την εύλογη απορία μας για το πότε χρησιμοποιούμε το επίρρημα «πολύ» και το επίθετο «πολύς, πολλή, πολύ», πάμε να δούμε τι γίνεται και με τα προθετικά σύνολα κατ’ αρχήν και κατ’ αρχάς.

Τα χρησιμοποιούμε συχνά, τα ακούμε σχεδόν από παντού και όμως τις περισσότερες φορές τοποθετούνται σε λανθασμένες εκφράσεις.

Ζητήσαμε τη βοήθεια της κας Άννας Γρηγοροπούλου, φιλόλογου και εκπαιδευτικού και πήραμε την εξής απάντηση στο ερώτημα αυτό:

Κατ’ αρχήν ή Κατ’ αρχάς: Πότε τα χρησιμοποιούμε;

Από την Άννα Γρηγοροπούλου, φιλόλογος-εκπαιδευτικός

«Η νεοελληνική γλώσσα βρίθει λέξεων ή εκφράσεων που «μοιάζουν» και αυτό πολλές φορές μπερδεύει τους ομιλούντες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας «γλωσσικής σύγχυσης» αποτελούν τα προθετικά σύνολα κατ’ αρχήν και κατ’ αρχάς.

Πρόκειται για δύο εμπρόθετους επιρρηματικούς προσδιορισμούς οι οποίοι ταυτίζονται σημασιολογικά από κάποιους ομιλητές, ενώ έχουν διαφορετικό σημασιολογικό περιεχόμενο. Συνήθως οι ομιλητές χρησιμοποιούν καταχρηστικά την έκφραση «κατ’ αρχήν» στη θέση του «κατ’ αρχάς» στην προσπάθειά τους να δηλώσουν τον χρόνο.
Ωστόσο, την χρονική σχέση δηλώνει μόνο η έκφραση «κατ’ αρχάς» που σημαίνει αρχικά, πρώτα- πρώτα.

Παράδειγμα:

«Κατ’ αρχάς θα ήθελα να αναφερθώ στο θέμα των ανισοτήτων»

(Ερμηνεία: Πρώτα- πρώτα θα ήθελα να αναφερθώ σε αυτό το θέμα και έπειτα θα ακολουθήσουν κι άλλα.)

Από την άλλη πλευρά το προθετικό σύνολο «κατ’ αρχήν» (ή καταρχήν) εκφράζει τον τρόπο και όχι τον χρόνο.

Εκφράζει την ουσία, τη βασική αρχή ενός πράγματος, τη γενική φιλοσοφία (που διέπει ένα κείμενο).

Παράδειγμα 1:

Παρόλο που πολλοί βουλευτές διαφωνούσαν σε κάποια σημεία με το νομοσχέδιο, το ψήφισαν κατ’ αρχήν.

(Ερμηνεία: Στα βασικά σημεία του, «στις αρχές του» έγινε δεκτό από τους βουλευτές, επομένως ψηφίστηκε.)

Παράδειγμα 2:

Συμφώνησε κατ’ αρχήν με το πρόγραμμα σπουδών, ωστόσο διατήρησε τις επιφυλάξεις του για ορισμένα μαθήματα.

(Ερμηνεία: Ήταν σύμφωνος με τη γενική φιλοσοφία, τα βασικά σημεία του προγράμματος σπουδών, ωστόσο έχει κάποιες ενστάσεις για επουσιώδη σημεία.)»

* Πηγές: Βιβλ. “Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας” του Γ. Μπαμπινιώτη – «Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα» greek-language.gr
* Ευχαριστούμε την κα Άννα Γρηγοροπούλου για την πολύτιμη βοήθεια της