Συνέντευξη του Νίκου Μπελογιάννη στο Umano. Σε μία συνέντευξη γεμάτη ειλικρίνεια, μας μιλάει για τη Διδώ Σωτηρίου, το βιβλίο Ανασκαφές, το όνομά του αλλά και την ελληνική πραγματικότητα.
Από την Ηρώ Στ.Μπουσούνη
| Γράμμα στο σύντροφό μου Πάνο Τζαβέλλα |
Ο Νίκος Μπελογιάννης μας μίλησε για το βιβλίο Ανασκαφές αλλά και για τη Διδώ Σωτηρίου. Ένα βιβλίο που προέκυψε από τις σημειώσεις της συγγραφέως την περίοδο 1988 -1994. Διαβάζοντας το συγκεκριμένο βιβλίο ήρθαμε πιο κοντά στην αγαπημένη μας συγγραφέα και την αγαπήσαμε περισσότερο.
Ο Νίκος Μπελογιάννης δε χρειάζεται συστάσεις και προλόγους. Ο γιος της Έλλης Παππά και του Νίκου Μπελογιάννη κουβαλάει ένα βαρύ όνομα στις πλάτες του και, παρ’ όλα αυτά, παραμένει ένας σεμνός και χαμηλών τόνων άνθρωπος. Όπως μας λέει και ο ίδιος «Απλά, δεν πούλησα τη ψυχή μου σε κανένα διάολο».
Η συνάντηση με τον Νίκο Μπελογιάννη έγινε ένα βροχερό πρωινό στις εκδόσεις Κέδρος. Καμιά φορά είναι αυτά τα λίγα λεπτά πριν διαβείς μια πόρτα, που αναρωτιέσαι σαν δημοσιογράφος «Πού πάω; Τι να ρωτήσω;»… και αισθάνεσαι τόσο μικρός. Στη συνάντησή μας κάναμε ένα ταξίδι στην ιστορία και τη ζωή της χαρισματικής Διδούς Σωτηρίου, αδελφής της Έλλης Παππά και θείας του Νίκου Μπελογιάννη. Το μόνο που έχω να πω είναι ένα μεγάλο ευχαριστώ στις εκδόσεις Κέδρος και στον ίδιο τον Νίκο Μπελογιάννη.
| Ελάτε και εσείς στην παρέα μας στο Facebook, κάνοντας like στη σελίδα μας. |
Umano: Κε Μπελογιάννη, πώς σας ήρθε αυτή η εξαιρετική ιδέα για το βιβλίο Ανασκαφές;
Κάποια στιγμή έπρεπε να αξιοποιηθεί το αρχείο της Διδούς. Αυτό ήταν όλο. Κοιτάξαμε το υλικό και υπήρχε η δυνατότητα να βγουν τρία βιβλία με τελείως διαφορετικό περιεχόμενο.
Από το τεράστιο αρχείο της Διδούς – που είναι εικοσιτρία μεγάλα κουτιά στο ΕΛΙΑ – προέκυψαν τρία βιβλία.
Το ένα είναι οι Ανασκαφές που ήδη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος και το άλλο θα είναι με διηγήματα, θα βγει του χρόνου την ίδια εποχή. Το τρίτο θα κυκλοφορήσει το 2020 και θα είναι η Διδώ, περίπου, ως θεωρητικός της λογοτεχνίας. Οι σκέψεις της για το ρόλο του συγγραφέα, τη σχέση του με το κοινό, τη λειτουργία του βιβλίου, την επιλογή της θεματολογίας.
Umano: Συγκεντρώσατε το αρχείο της από διάφορα κείμενα αλλά και από κείμενα που είχε γράψει σε χαρτοπετσέτες, συσκευασίες από γάλα…
Ακριβώς. Συγκεντρώσαμε το αρχείο και από τα πιο απίθανα μέρη που έγραφε. Η Διδώ – όταν της ερχόταν η έμπνευση – μπορούσε να ξυπνήσει στις δύο τη νύχτα και να σημειώσει κάτι για να μην το ξεχάσει. Αν παρασυρόταν, μπορούσε να συνέχιζε το γράψιμο μέχρι το επόμενο βράδυ.
Umano: Κρατούσε όλα όσα έγραφε; Δεν πετούσε ποτέ γραπτά της;
Πέταξε μόνο όταν υπήρχε κίνδυνος να τα βρει η Ασφάλεια. Όταν έγινε η Χούντα ή πιο πριν, στη διάρκεια του εμφυλίου.Ερχόταν η Ασφάλεια στο σπίτι και αναγκαζόταν να πετάξει.
Τις πρώτες μέρες της δικτατορίας πολτοποίησε μερικά, τα έβρασε σε μεγάλες κατσαρόλες.
Είχε πια αγανακτήσει από το πόσα είχε καταστρέψει και είπε «ως εδώ». Νοίκιασε, λοιπόν, μία θυρίδα στην Εθνική τράπεζα και τα φύλαγε εκεί. Εκεί δεν είχαν ψάξει ούτε οι Γερμανοί, δε θα έψαχνε η Χούντα – που ήταν λιγότερο μεθοδική από τους Γερμανούς(γέλια).
Umano: Πώς καταλήξατε στον τίτλο του βιβλίου;
Τα περισσότερα κείμενα ήταν από τα σημειωματάριά της, εξού και οι Ανασκαφές, ο τίτλος του βιβλίου που είναι στο εξώφυλλο. Είναι δικά της γράμματα. Δε θυμάμαι αν ήταν σημειωματάριο από αυτά που μοίραζαν τότε οι τράπεζες ή αν το είχε αγοράσει η ίδια, πάντως ήταν με αυτό το εξώφυλλο, δηλαδή κάπως πλουμιστό. Το είχε στα Βασιλικά και έγραψε απ’ έξω: Ανασκαφές. Το συγκεκριμένο σημειωματάριο ήταν, κυρίως, γραμμένο στα Βασιλικά.
Τώρα, πώς της ήρθε η ιδέα να το ονομάσει Ανασκαφές; Δε ξέρω. Ενδεχομένως επειδή, όταν εγώ γύριζα από τη δουλειά, από κάποια ανασκαφή στο Βόλο ή στη Βεργίνα, έκανα στάση στα Βασιλικά και της μιλούσα για τη δουλειά μου, τις εντυπώσεις μου.
Μπορεί δηλαδή έμμεσα να είμαι εγώ υπεύθυνος για τον τίτλο.
Ήταν αναγκαίο στα Βασιλικά να έχει σημειωματάρια με βάρος, διότι καθόταν και έγραφε κάτω από τα πλατάνια. Είχε ένα αυτοσχέδιο τραπεζάκι κάτω από τα πλατάνια, ήταν αριστούργημα πραγματικά. Δε μπορούσε όμως να έχει χύμα χαρτιά, γιατί κατά καιρούς είχε και εφτά μποφόρ, οπότε κυνηγούσε τα χαρτιά της (γέλια).
Τα σημειωματάρια αυτά ήταν ένα για κάθε χρονιά αλλά δεν αντιστοιχούσαν οι ημερομηνίες στα κείμενα. Όταν της ερχόταν η έμπνευση, έγραφε.
Umano: Πρέπει να είχε αρκετή δουλειά το βιβλίο.
Είχε πολύ δουλειά. Ρωτήστε και την κα Σπανάκη που είναι η βασική επιμελήτρια. Βοήθησα και εγώ στην επιμέλεια. Πρώτα έπρεπε να φωτογραφηθούν τα κείμενα.
Από το ΕΛΙΑ δε μπορείς να δανειστείς, πρέπει να φωτογραφίσεις τα κείμενα επί τόπου.
Τα φωτογράφιζα εγώ, έφερνα τα κείμενα, τα τυπώναμε και τα πηγαίναμε στην δακτυλογράφο στην Νέα Σμύρνη. Ούτε στον εχθρό σου να μην το ευχηθείς να πηγαινοέρχεται στην Νέα Σμύρνη (γέλια). Η χειρότερη συγκοινωνία της Αθήνας! Προτιμούσα Κορωπί, Κρυονέρι ή Ελευσίνα, παρά Νέα Σμύρνη.
Umano: Από τα βιβλία της φαίνεται πως ήταν μία προσωπικότητα δυναμική και με χιούμορ. Μέσα από τις Ανασκαφές μου φάνηκε πως έβγαζε, επίσης, κάποιες ανασφάλειες και φοβίες σε σχέση με την ηλικία. Ισχύει;
Έλεγε στις συνεντεύξεις, μετά τα ογδόντα της χρόνια, πως «δε φοβάμαι το θάνατο, φοβάμαι το σκοτάδι».
Είχε ανασφάλεια ότι μπορούσε να χάσει το πνεύμα της, αυτό καθόταν και το κατέγραφε. Το δεύτερο βιβλίο είναι, ουσιαστικά, η απώλεια του πνεύματος όπως την κατέγραφε. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της, έπαθε ακριβώς αυτό που φοβόταν… είχε χάσει το πνεύμα της. Η Διδώ ήταν ο πνευματικός άνθρωπος που αισθάνεται ότι χάνει το πνεύμα του άλλα έχει το κουράγιο να το καταγράψει.
Umano: Κε Μπελογιάννη, γνωρίζουμε ότι η Διδώ Σωτηρίου ήταν θεία σας. Πόσο «δεμένοι» ήσασταν;
Με παρέλαβε στα τρία μου χρόνια, όταν δε μπορούσα να είμαι μέσα στη φυλακή με τη μάνα μου. Ήρθαν όλα πάρα πολύ ομαλά γιατί μεγάλωσα σε γνώριμο σπίτι, με κόσμο που τον ήξερα και με αγαπούσε. Δεν προσγειώθηκα κάπου απότομα.
Κοιτούσε πάντα να με προφυλάσσει και, κυρίως, να μου μεταδίδει το πνεύμα της αλλά και το πνεύμα του κόσμου που μπαινόβγαινε στο σπίτι.
Ήταν σπίτι ανοιχτό για όλους τους διανοούμενους της εποχής. Είχα προλάβει πολλούς, τον Κώστα Βάρναλη, την Γαλάτεια Καζαντζάκη, τον Τάσο Βουρνά κ.ά. Ήμουν μικρός τότε και από τις συζητήσεις τους μου έμενε ότι «έπιανα». Μετά το τέλος του Γυμνασίου άρχισα να συμμετέχω και εγώ.
Umano: Το βιβλίο της Διδούς Σωτηρίου Εντολή, που αναφέρεται στα γεγονότα εκείνης της εποχής και στην εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη, συγκλονίζει. Πώς αισθανθήκατε εσείς όταν το διαβάσατε;
Αυτό το βιβλίο το παρακολούθησα σε όλη τη γραφή του. Μιλάμε πια για τη μεταπολίτευση, που ήμουν ώριμος να κρίνω. Η Διδώ – όταν έγραφε ένα κεφάλαιο – με κάθιζε και μου το διάβαζε. Με είχε ως κοινό και της έλεγα παρατηρήσεις. Σεβόταν πολύ τις παρατηρήσεις μου.
Umano: Πόσο δύσκολο είναι να είσαι γιος του Νίκου Μπελογιάννη και της Έλλης Παππά;
Η επωνυμία αυτή κάποιες φορές ήταν πάρα πολύ … δε μπορούσα καν να πω το επίθετο. Είχα πρόβλημα και πριν τη δικτατορία. Στις διακοπές, για παράδειγμα, δε γνωρίζαμε τι ήταν οικογένειες των παιδιών που έκανα παρέα, μπορεί ξαφνικά να τους έλεγαν να με απομονώσουν. Σχολείο πήγα εκεί που ήταν Γυμνασιάρχης ο άντρας της Διδούς και δεν υπήρχε περίπτωση να με απομονώσουν.
Όταν έγινε η δικτατορία, άρχισε να υπάρχει μεγαλύτερο πρόβλημα.
Umano: Ήσασταν και στα γεγονότα του Πολυτεχνείου αλλά όχι ως «μπροστάρης».
Ήμουν φοιτητής στο πρώτο έτος τότε. Δε γινότανε να είμαι «μπροστάρης». Το είχαμε συνεννοηθεί αυτό με τα παιδιά διότι, αν έβγαινα εγώ μπροστά, θα έλεγε η δικτατορία «ιδού, η εξέγερση είναι κομμουνιστοκίνητη». Έπρεπε να υποστηρίζω, αλλά όχι φάτσα φόρα. Και το είχαμε πετύχει.
Umano: Θα μπορούσατε να έχετε εκμεταλλευτεί το όνομά σας και να βγάλετε χρήματα. Δεν το κάνατε. Γιατί;
Ναι, ειδικά στη μεταπολίτευση. Κάποτε είχα πει ότι «απλώς, δεν πούλησα την ψυχή μου σε κανένα διάολο». Είχα τη δουλειά μου και ήταν αρκετό.
Umano: Αν είχατε τη δύναμη, θα αλλάζατε τα πράγματα;
Ναι. Θα προτιμούσα να είχα μία ανωνυμία.
Umano: Αν ζούσε σήμερα η Διδώ Σωτηρίου, ποια πιστεύετε πως θα ήταν η αντίδρασή της σχετικά με την οικονομική κρίση;
Ευτυχώς που δε ζει! Για όλους αυτούς τους ανθρώπους που τα δώσανε όλα, αυτό που έγινε η Ελλάδα μετά το 2010 είναι, πια, η διάψευση κάθε ελπίδας.
Παλιά ελπίζαμε σε πράγματα, τώρα έχει εκλείψει η ελπίδα. Η απόλυτη μαυρίλα.
Umano: Έχει αλλάξει πολύ η ζωή από τότε;
Ε, ναι. Τότε οι άνθρωποι έδιναν τη ζωή τους για μία ιδέα. Τώρα δε δίνουμε τη ζωή μας και είναι αγώνας επιβίωσης, όχι για μία ιδέα. Ειδικά με τα «μέσα αντικοινωνικής δικτύωσης», έχει αλλάξει η ζωή πραγματικά.
Ο άλλος ξεθυμαίνει βάζοντας ένα angry στο facebook.
Umano: Τι πιστεύετε ότι πρέπει να κάνουμε για να ξαναγυρίσει η ελπίδα, το χαμόγελο;
Δεν έχω ιδέα (γέλια)! Μαύρη μαυρίλα. Η ιστορία όλο πάει προς τα πίσω, απ΄ ότι βλέπω. Η Ελλάδα ακολουθεί τα βήματα προς το φασισμό όπως και όλη η υφήλιος, όχι μόνο η Ευρώπη. Πάμε για ένα Μεσαίωνα από τον οποίο δύσκολα θα υπάρξει Αναγέννηση, μάλλον θα υπάρξει εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους.
Umano: Τι σας εκνευρίζει στην κοινωνία;
Ο καθημερινός φασισμός που αντιμετωπίζουμε. Υπάρχει αυτό που είχε γράψει ο Ουμπέρτο Έκο σε ένα άρθρο του. Ορίζει τον αρχέγονο φασισμό, αυτόν που έχουμε μέσα μας και εκδηλώνεται με τις κατάλληλες συνθήκες. Αυτό συμβαίνει και στην Ελλάδα. Το βλέπω στην καθημερινότητα, σε κάθε βήμα βλέπω φασισμό. Για παράδειγμα, ήμουν στο λεωφορείο και συνέβει ένα περιστατικό. Ήταν μία μητέρα με δύο κοριτσάκια και ένα καρότσι. Ο οδηγός του λεωφορείου δεν της άνοιξε τη μεσαία πόρτα και ανάγκασε τη γυναίκα να περάσει από την πόρτα του οδηγού. Που σημαίνει ότι έπρεπε να βάλει πρώτα τα παιδιά στο λεωφορείο, να κλείσει το καρότσι, για να μπει τελικά και η ίδια. Απαράδεκτο!
Umano: Τι είναι ευτυχία;
Θεωρητικά, η μείωση της απόστασης ανάμεσα στις επιθυμίες σου και στην πραγματικότητα. Στην καθημερινότητα είναι τα λιγότερα άγχη.
*Το βιβλίο Ανασκαφές κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος. Περισσότερες πληροφορίες: https://umano.gr/dido-sotiriou-anaskafes-apo-tis-ekdoseis-kedros/
Comments are closed.