Βίκτορ Ουγκό: Ο σπουδαιότερος Γάλλος συγγραφέας

Ο σπουδαιότερος Γάλλος συγγραφέας Βίκτορ Ουγκό είναι ο δημιουργός των κλασικών αριστουργημάτων «Οι Άθλιοι» και «Η Παναγία των Παρισίων».

Από τον Μαριλένα Βλάχου

Ο Βίκτορ Ουγκό υπήρξε ο σπουδαιότερος Γάλλος συγγραφέας καθώς και ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους του γαλλικού ρομαντισμού. Ασχολήθηκε με την ποίηση, τη λογοτεχνία, τη δραματουργία, τα εικαστικά και την πολιτική. Υπήρξε ένας από τους πιο τολμηρούς ακτιβιστές της εποχής του για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αν και η λογοτεχνική του φήμη προηγείται, ο Βίκτορ Ουγκό χαρακτηρίζεται αρκετές φορές και ως ο μεγαλύτερος Γάλλος ποιητής. Ο συγγραφέας Μάθιου Τζόσεφ, που έχει γράψει τη βιογραφία του, αναφέρεται σε αυτόν ως «Ο Γάλλος πρίγκιπας των μεγάλων ποιητών και ο Λόρδος της γαλλικής γλώσσας».

Ξεκίνησε σα συντηρητικός ως προς τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Αργότερα όμως έγινε υποστηρικτής της δημοκρατικής πολιτικής, ασκώντας αυστηρή κριτική μέσα από τα έργα του στο βοναπαρτισμό και τον αυταρχισμό.

Τα έργα του Βίκτορ Ουγκό «άγγιξαν» πολλά από τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα της εποχής του και δημιούργησαν μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα.

«… Οι Άθλιοι γράφτηκαν για όλα τα έθνη. Δε ξέρω αν θα διαβαστούν από όλους όμως εγώ για όλους τους έγραψα…

Όπου ο άνθρωπος ζει αμόρφωτος και απελπισμένος, όπου η γυναίκα πουλάει το κορμί της για μια μπουκιά ψωμί, όπου το παιδί υποφέρει από αγραμματοσύνη και έλλειψη παιδείας, το βιβλίο των Αθλίων χτυπάει την πόρτα φωνάζοντας δυνατά «Ανοίξτε μου! Έρχομαι για εσάς!».

Στο σκοτεινό σημείο όπου βρίσκεται ο σημερινός πολιτισμός, ο άθλιος ονομάζεται άνθρωπος, που αγωνιά κάτω από όλα τα κλίματα και τα καθεστώτα, που στενάζει σε όλες τις γλώσσες.»

  Βίκτορ Ουγκό 

Βικτόρ Ουγκό, o σπουδαιότερος Γάλλος συγγραφέας

Ο Βίκτορ Ουγκό γεννήθηκε το 1802 στην Μπεζανσόν της Γαλλίας. Από την ηλικία των δεκατριών ετών είχε συνειδητοποιήσει ότι είχε μια λογοτεχνική κλίση. Το πρόωρο πάθος του για τη γραφή, έφεραν την επιτυχία και τη φήμη σε νεαρή ηλικία. Κατά τη δεκαετία του 1820, έγινε μία από τις ηγετικές μορφές του γαλλικού ρομαντικού κινήματος κυρίως με τα θεατρικά έργα Κρόμγουελ (1827) και Ερνάνης (1830).

Το θεατρικό έργο Ερνάνης του Ουγκό αποτέλεσε αντικείμενο σκληρής διαμάχης και σύγκρουσης μεταξύ των νέων ρομαντικών ιδεών και του κλασσικού γαλλικού θεάτρου. Πράγματι, η «μάχη» που δημιουργήθηκε γύρω από το έργο θεωρείται σήμερα ως ένα σημαντικό σημείο καμπής στη γαλλική λογοτεχνική ιστορία.  

Δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή, Odes et Poésies Diverses, το 1822 σε ηλικία είκοσι ετών. Τα πρώτα ποιήματά του κέρδισαν μία σειρά βραβείων.Αν και τα ποιήματα θαυμάζονταν για την αυθόρμητη θέρμη και την ευφράδειά τους, η συλλογή που ακολούθησε τέσσερα χρόνια αργότερα, Odes et Ballades, αποκάλυψε πως ο Ουγκό ήταν και ένας μεγάλος λυρικός ποιητής.

Τον Φεβρουάριο του 1829 δημοσιεύθηκε το πρώτο ώριμο μυθιστόρημα του συγγραφέα, Η Τελευταία Μέρα ενός Κατάδικου, μέσα από το οποίο καταγγέλλει τη θανατική ποινή. Η προσπάθεια του Ουγκό για την κατάργηση της θανατικής ποινής ήταν γνωστή διεθνώς. Πολέμησε μια δια βίου μάχη για την κατάργηση της θανατικής ποινής ως μυθιστοριογράφος, διανοούμενος και μέλος του Κοινοβουλίου. Στην επιρροή του πιστώθηκε η κατάργηση της θανατικής ποινής από τα συντάγματα της Γενεύης, της Πορτογαλίας και της Κολομβίας.

«Η Τελευταία Μέρα ενός Κατάδικου» είχε βαθιά επιρροή σε συγγραφείς όπως ο Τσαρλς Ντίκενς, ο Φιοντόρ Ντοστεγιέφσκι και ο Αλμπέρ Καμί.

Λίγο αργότερα (1831) δημοσιεύτηκε το κλασικό αριστούργημα «Η Παναγία των Παρισίων». Ένα μυθιστόρημα που έχει – εκτός των άλλων – ως επίκεντρο τον διάσημο καθεδρικό ναό του Παρισιού. Ο Ουγκό αφιέρωσε δύο ολόκληρα κεφάλαια στην περιγραφή του ναού, ο οποίος την εποχή που το έγραφε ήταν ρημαγμένος. Το έργο μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες σε ολόκληρη την Ευρώπη.

«Η Παναγία των Παρισίων» μαζί με τους «Άθλιους» είναι μέχρι σήμερα τα δύο διασημότερα έργα του Βίκτορ Ουγκό σε ολόκληρο τον κόσμο.

Ο Ουγκό δεν έκρυψε την αντιπάθειά του ως προς την Καθολική εκκλησία. Αισθανόταν πως ήταν αδιάφορη για τη δυστυχία της εργατικής τάξης κάτω από την καταπίεση της μοναρχίας. Ίσως να επηρεάστηκε και από το γεγονός πως τα περισσότερα έργα του ήταν στη λίστα των απαγορευμένων βιβλίων της εκκλησίας.

Η σχέση του με την εκκλησία αντικατοπτρίζεται κυρίως στα έργα του Τορκουεμάδα (Torquemada, 1869), που γράφει σχετικά με τον θρησκευτικό φανατισμό, στο αντι-κληρικό Ο Πάπας (The Pope, 1878), στο Οι θρησκείες και η θρησκεία (Religions and Religion, 1880) όπου αρνείται τη χρησιμότητα των εκκλησιών, καθώς και στα έργα που δημοσιεύτηκαν μετά το θάνατό του, Το τέλος του Σατανά και Θεός (The End of Satan / God, 1886- 1891), στα οποία παρουσιάζει τον χριστιανισμό ως μυθολογικό τέρας, λιοντάρι-αετό και τον ορθολογισμό ως άγγελο.

Όταν ο Ουγκό ρωτήθηκε αν ήταν Καθολικός, εκείνος απάντησε «Όχι, είμαι ανοιχτόμυαλος».

Ο Βίκτορ Ουγκό και οι Άθλιοι

Ο Βίκτορ Ουγκό άρχισε να σχεδιάζει ένα μεγάλο μυθιστόρημα για την κοινωνική δυστυχία και την αδικία ήδη από τη δεκαετία του 1830. Χρειάστηκαν δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια για να δημιουργηθούν Οι Άθλιοι (Les Misérables) και τελικά να δημοσιευτούν το 1862.

Οι Άθλιοι θεωρούνται ένα από τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα του 19ου αιώνα.

Με κεντρικό ήρωα τον Γιάννη Αγιάννη, το μυθιστόρημα επεξεργάζεται την ιστορία της Γαλλίας, την αρχιτεκτονική και τον αστικό σχεδιασμό του Παρισιού, την πολιτική, την ηθική φιλοσοφία, τον αντιμοναρχισμό, τη δικαιοσύνη, τη θρησκεία και τους τύπους, τη φύση της ρομαντικής και οικογενειακής αγάπης.

Ο Βίκτορ Ουγκό ως ενεργό μέλος της πολιτικής ζωής της Γαλλίας

Το 1848, ο Ουγκό εξελέγη στην Εθνοσυνέλευση της Δεύτερης Δημοκρατίας ως συντηρητικός. Μετά από τη φημισμένη του ομιλία το 1849 για το τέλος της δυστυχίας και της φτώχειας, την καθολική ψηφοφορία και την δωρεάν εκπαίδευση στα παιδιά, τα «έσπασε» με τους συντηρητικούς.

Όταν ο Λουίς Ναπολέων ή Ναπολέων ο Τρίτος κατέλαβε την πλήρη εξουσία το 1851, εγκαθιδρύοντας ένα αντι-κοινοβουλευτικό σύνταγμα, ο Ουγκό τον κήρυξε ανοιχτά προδότη της Γαλλίας. Μετακόμισε στις Βρυξέλλες και, αργότερα, εξόριστος από την Γαλλία πήγε στο Γκέρνσεϊ όπου θα ζήσει στην εξορία από τον Οκτώβριο του 1855 έως το 1870.

Κατά τη διάρκεια της εξορίας, ο Ουγκό δημοσίευσε τα περίφημα πολιτικά του φυλλάδια κατά του Ναπολέοντα του Τρίτου.

Τα φυλλάδια απαγορεύτηκαν στη Γαλλία, αλλά παρ’ όλα αυτά είχαν ισχυρό αντίκτυπο. Επίσης, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Γκέρνσεϊ συνέθεσε ή δημοσίευσε μερικές από τις καλύτερες δουλειές του, συμπεριλαμβανομένων των Les Misérables και τριών ποιητικών συλλογών.

Παρ’ όλο που ο Ναπολέων έδωσε αμνηστία σε όλους τους πολιτικούς εξόριστους το 1859, ο Ουγκό αρνήθηκε να γυρίσει. Αυτό θα σήμαινε ότι θα έπρεπε να περιορίσει τις επικρίσεις του προς την κυβέρνηση. Μόλις ο Ναπολέοντας έπεσε από την εξουσία, επέστρεψε τελικά στην πατρίδα του το 1870, όπου εκλέχτηκε αμέσως στην Εθνική Συνέλευση και τη Γερουσία.

Η ζωγραφική, τα δικαιώματα των καλλιτεχνών και ο θάνατος

Ο Ουγκό ασχολήθηκε με τη ζωγραφική ως απλό χόμπι. Έγινε ιδιαίτερα σημαντική για τον ίδιο λίγο πριν την εξορία του. Αποφάσισε να σταματήσει να γράφει για να αφιερώσει τον εαυτό του στην πολιτική. Το σχέδιο έγινε η αποκλειστική δημιουργική του διάθεση μεταξύ 1848 και 1851. Ο Βίκτορ Ουγκό κράτησε το εικαστικό του έργο μακριά από το “δημόσιο μάτι”. Φοβούμενος ότι θα επισκιάσει το λογοτεχνικό του έργο. Παρήγαγε περισσότερα από τέσσερις χιλιάδες σχέδια.

Ο Ντελακρουά είχε εκφράσει την άποψη ότι εάν ο Ουγκό αποφάσιζε να γίνει ζωγράφος αντί για συγγραφέας, θα είχε ξεπεράσει τους καλλιτέχνες του αιώνα τους.

Παράλληλα με τη συγγραφή, την πολιτική και τα εικαστικά, ο Ουγκό ανησυχούσε για τα δικαιώματα των καλλιτεχνών περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Για αυτό το λόγο υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Συνδέσμου Litteraire et Artistique Internationale. Ο σύνδεσμος αυτός οδήγησε στη Σύμβαση της Βέρνης για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων.

Ο Βίκτορ Ουγκό πέθανε στις 22 Μαΐου του 1885 από πνευμονία, στην ηλικία των 83 ετών. Η κηδεία του έγινε την 1η Ιουνίου του 1885 και θάφτηκε ως εθνικός ήρωας στον Πάνθεον της Γαλλίας. Υπήρξε και μεγάλος φιλέλληνας, εκδηλώνοντάς το σε διάφορα έργα του όπως Το Ελληνόπουλο, που μεταφράστηκε από τον Κωστή Παλαμά.

Κεντρική φωτογραφία: Étienne Carjat 1876

Πηγές: Εκδόσεις Λιβάνη, lesmiserables.fandom.com, unesdoc.unesco.org, atheisme.free.fr, en.wikipedia.org, britannica.com