Τι είναι η αρχή της διάκρισης των εξουσιών;

Τι είναι η αρχή της διάκρισης των εξουσιών και πώς διασφαλίζει την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος;

Από την Ηρώ Στ. Μπουσούνη

Με αφορμή την παραίτηση του καγκελάριου της Αυστρίας, Σεμπάστιαν Κουρτς, μετά από έρευνα εισαγγελέων για τους κρατικούς πόρους που χρησιμοποιήθηκαν για να χρηματοδοτηθούν ψεύτικες δημοσκοπήσεις αλλά και Μ.Μ.Ε. προς όφελός του, ο όρος «διάκριση των εξουσιών» χρησιμοποιείται συχνά. Τι σημαίνει «διάκριση των εξουσιών»; Για ποιες εξουσίες γίνεται λόγος; Πότε εμφανίστηκε για πρώτη φορά αυτή η θεμελιώδης αρχή και πώς εφαρμόζεται;

Τι είναι η αρχή της διάκρισης των εξουσιών;

Η διάκριση των εξουσιών είναι θεμελιώδης αρχή για τη λειτουργία ενός κράτους δικαίου και για την διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας του πολιτεύματος. Σύμφωνα με τον κο Αχιλλέα Κ. Αιμιλιανίδη (Καθηγητής Νομικής και Κοσμήτορας της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Δικηγόρος) στον ιστότοπο syntagmawatch.gr:

«Παρά τις διαφορές μεταξύ των χωρών ως προς την αυστηρότητα με βάση την οποία εφαρμόζεται η διάκριση των εξουσιών, όλα τα κράτη συμφωνούν ότι η εν λόγω αρχή είναι απαραίτητο συστατικό του κράτους δικαίου και συνεπώς ο σεβασμός της από τις τρεις εξουσίες (νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική) διασφαλίζει την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος.

Η διάκριση των εξουσιών μεταξύ εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας, συνιστά μια θεμελιώδη έννοια της σύγχρονης δυτικής Δημοκρατίας. Η νομοθετική εξουσία έχει την αρμοδιότητα ψήφισης των νόμων του Κράτους, η εκτελεστική εξουσία έχει την ευθύνη να ασκεί τη διακυβέρνηση του κράτους και να εκτελεί τους νόμους, ενώ η δικαστική εξουσία έχει την ευθύνη να ερμηνεύει τους νόμους και να θέτει όρια στην αυθαίρετη άσκηση της εκτελεστικής λειτουργίας. Σε ένα σύνηθες σχήμα η εκτελεστική εξουσία αντιστοιχεί στην Κυβέρνηση (Πρόεδρος, Πρωθυπουργός, Υπουργικό Συμβούλιο, δημόσια διοίκηση), η νομοθετική εξουσία στη Βουλή και η δικαστική εξουσία στα δικαστήρια.»

Μοντεσκιέ – Το Πνεύμα των Νόμων: Η διάκριση των εξουσιών

Στα χρόνια του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, ο πιο γνωστός εκφραστής της πολιτικής επιστήμης υπήρξε ο Γάλλος φιλόσοφος Μοντεσκιέ. Ο Μοντεσκιέ, επηρεασμένος από τον θεμελιωτή της πολιτικής φιλοσοφίας και του φιλελευθερισμού Τζον Λοκ, έχοντας μελετήσει προσεκτικά τα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη, κάνοντας συγκριτική μελέτη των θεσμών από την αρχαιότητα μέχρι και την εποχή του και μελετώντας το πολιτικό σύστημα της Αγγλίας, γράφει το βιβλίο του «Το Πνεύμα των Νόμων» (1748) στο οποίο γίνεται αναλυτική αναφορά στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών.

«Σε κάθε κράτος υπάρχουν τρία είδη εξουσίας, η νομοθετική, η εκτελεστική και η δικαστική.

…

Όταν στο ίδιο πρόσωπο ή στο ίδιο κυβερνητικό σώμα βρίσκονται ενωμένες η νομοθετική και εκτελεστική εξουσία δεν υπάρχει ελευθερία, γιατί υπάρχει κίνδυνος μήπως ο ηγεμόνας θεσπίσει τυραννικούς νόμους, τους οποίους θα προσπαθήσει να επιβάλει τυραννικά.

Το ίδιο δεν υπάρχει ελευθερία εάν η δικαστική εξουσία δεν είναι χωρισμένη από τη νομοθετική και την εκτελεστική….»

(μτφ. Β. Σκουλάτου, Το Πνεύμα των Νόμων, βιβλίο ΧΙ, κεφ.6)

Αριστοτέλης – Πολιτικά: Η διάκριση των εξουσιών

Αν και ο όρος της «διάκρισης των εξουσιών» αποδίδεται στο Μοντεσκιέ, ο Αριστοτέλης είχε αναφερθεί στο θέμα αυτό στα συγγράμματά του «Πολιτικά» που δημοσιεύτηκαν τον 4ο αιώνα π.Χ. Τα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη ήταν συγγράμματα, συνολικά οκτώ βιβλίων, με θέμα την επιστήμη της πολιτικής ζωής. Ο Αριστοτέλης είχε ονομάσει τις τρεις εξουσίες αντίστοιχα: το βουλευόμενον, το περί τας αρχάς και το δικάζον.

««ἔστι δὴ τρία μόρια τῶν πολιτειῶν πασῶν… ἓν μὲν τί τὸ βουλευόμενον περὶ τῶν κοινῶν, δεύτερον δὲ τὸ περὶ τὰς ἀρχάς… τρίτον δέ τί τὸ δικάζον».

(Αριστοτέλης, Πολιτικά, 1298α)

Εφαρμόζεται η αρχή της διάκρισης των εξουσιών το ίδιο σε όλα τα κράτη;

Σύμφωνα με τον κο Αχιλλέα Κ. Αιμιλιανίδη στον ιστότοπο syntagmawatch.gr:

«Η αρχή δεν είναι βέβαια απόλυτη. Διαφορετικά κράτη εξάλλου την εφαρμόζουν με διαφορετικό επίπεδο αυστηρότητας. Στην ελληνική έννομη τάξη ο Πρωθυπουργός και οι υπουργοί, εκτός από μέλη της εκτελεστικής εξουσίας, είναι κατά κανόνα και βουλευτές, δηλαδή μέλη της νομοθετικής εξουσίας. Ο διορισμός εξωκοινοβουλευτικών υπουργών είναι σπάνιος. Το κόμμα που κυβερνά έχει εξάλλου κατά κανόνα την πλειοψηφία στη Βουλή και, επομένως, η απόφαση της Κυβέρνησης να υποβάλει στη Βουλή ένα νομοσχέδιο, δηλαδή ένα σχέδιο νόμου προς ψήφιση, έχει πολύ καλές πιθανότητες να εγκριθεί.

Αντίθετα, στην κυπριακή έννομη τάξη στην οποία η διάκριση των εξουσιών είναι ακόμα πιο αυστηρή, οι υπουργοί είναι υποχρεωτικά εξωκοινοβουλευτικοί και επομένως τα μέλη της Κυβέρνησης δεν έχουν την ιδιότητα του βουλευτή. Το κόμμα που κυβερνά, εξάλλου, δεν είναι αναγκαίο να έχει την πλειοψηφία στη Βουλή και επομένως χρειάζεται ευρύτερη συναίνεση για να επιτύχει την έγκριση των νομοσχεδίων που υποβάλλονται.»

Πηγές: https://www.syntagmawatch.gr/my-constitution/ti-einai-kai-ti-diasfalizi-i-archi-tis-diakrisis-ton-eksousion/, el.wikipedia.org Βιβλ. Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία( από τους φιλολόγους: Φ.Κ. Βώρος, Ξένη Οικονομοπούλου, Βασίλειος Δ. Ασημομάτης, Νικ. Π. Δημακόπουλος, Θ. Κατσουλάκος) – Το Πνεύμα των Νόμων, Μοντεσκιέ( Εκδ. Φιλοσοφική και Πολιτική Βιβλιοθήκη, μτφ. Παναγιώτης Κονδύλης, Κωστής Παπαγιώργης)