Η ταινία Πολίτης Κέιν είναι το κινηματογραφικό αριστούργημα του Όρσον Γουέλς. Προβλήθηκε το 1941 και θεωρείται ακόμα και σήμερα, μία από τις καλύτερες ταινίες που μας έδωσε η έβδομη τέχνη.

Φεντερίκο Φελίνι, ένας από τους σπουδαιότερους σκηνοθέτες του σινεμά

Λέοναρντ Κοέν: Ο ποιητής, συγγραφέας και τραγουδοποιός

Η Ζώνη του Λυκόφωτος: Η θρυλική αμερικανική σειρά

Έχω δει τον Πολίτη Κέιν πάνω από δέκα φορές όπως και όλες τις ταινίες που μου αρέσουν. Η διάρκεια της ταινίας είναι σχεδόν δύο ώρες, όμως δεν καταλαβαίνεις το χρόνο που περνά. Αγωνία, σασπένς, ρεαλισμός, ένα ιδιοφυές ψυχολογικό θρίλερ και ένα μυστήριο γύρω από τον κεντρικό πρωταγωνιστή και τη λέξη «Rosebud». Ο Πολίτης Κέιν είναι, πράγματι, μία αριστουργηματική ταινία.

Γιατί όμως ο Πολίτης Κέιν ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες ταινίες;

Ελάτε και εσείς στην παρέα μας στο Facebook, κάνοντας like στη σελίδα μας.

Γιατί, περίπου ογδόντα χρόνια μετά από την πρώτη προβολή της, παραμένει μία από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών σχεδόν σε όλες τις λίστες του κόσμου; Αυτό θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε μέσα από τη μικρή μας έρευνα.

Πολίτης Κέιν: Το κινηματογραφικό αριστούργημα του Όρσον Γουέλς
photo by Octubre CCC-flickr-httpscreativecommons.orgpublicdomainzero1.0

«Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι δεν πρέπει να χάσετε αυτή την ταινία. Είναι κυνική, ειρωνική, μερικές φορές καταπιεστική και τόσο ρεαλιστική όσο το χαστούκι. Αλλά έχει περισσότερη ζωντάνια από δεκαπέντε άλλες ταινίες που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε. Και, αν και δε μπορεί να δώσει μια καθαρά σαφή απάντηση, τουλάχιστον φέρνει στο μυαλό μια βαθιά ηθική σκέψη: Γιατί θα ωφεληθεί ένας άνθρωπος αν κερδίσει ολόκληρο τον κόσμο και χάσει την ψυχή του; Δείτε τον Πολίτη Κέιν για περισσότερες λεπτομέρειες.»

New York Times, 1941

Πολίτης Κέιν: Η αρχή της δημιουργίας της ταινίας

Ο Όρσον Γουέλς μέχρι τα εικοσιπέντε του χρόνια είχε μία λαμπρή καριέρα στο θέατρο και το ραδιόφωνο. Το Χόλλυγουντ είχε δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για εκείνον. Είχε απορρίψει ήδη τρία σενάρια της Warner Bros και τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην ταινία Ανεμοδαρμένα Ύψη. Η εταιρεία παραγωγής RKO Pictures το 1939 του έκανε μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πρόταση. Να δημιουργήσει δύο δικές του ταινίες, δίνοντάς του τον πλήρη έλεγχο συν ποσοστά από τα κέρδη. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Όρσον Γουέλς μέχρι τότε δεν είχε ασχοληθεί με τον κινηματογράφο.

Ξεκίνησε το 1940 τα γυρίσματα της ταινίας Πολίτης Κέιν. Αρχικά, η ταινία επρόκειτο να ονομαστεί Αμερικάνος, όμως ο Γουέλς κατέληξε στο Πολίτης Κέιν. Ανέλαβε τη σκηνοθεσία, τη συγγραφή του σεναρίου μαζί με τον Χέρμαν Μάνκιεβιτς και τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Οι περισσότεροι από τους ηθοποιούς που διάλεξε να τον πλαισιώνουν δεν είχαν κινηματογραφική εμπειρία. Ο Πολίτης Κέιν ήταν το ντεμπούτο του Ρέι Κόλινς, του Τζόσεφ Κότεν, της Άγκνες Μούρχεντ και του Έβερετ Σλόουν, οι οποίοι είχαν συνεργαστεί με τον Γουέλς στο θέατρο.

Πολίτης Κέιν: Το κινηματογραφικό αριστούργημα του Όρσον Γουέλς
RKO Radio Pictures, still photographer Alexander Kahle [Public domain], via Wikimedia Commons

Η υπόθεση του Πολίτη Κέιν

Η ταινία ξεκινάει με το θάνατο του μεγιστάνα και μεγαλοεκδότη Τσαρλς Φόστερ Κέιν. Λίγο πριν το θάνατό του, ο Κέιν αναφωνεί τη λέξη «Ρόουζμπαντ». Ένας νεαρός δημοσιογράφος, προσπαθώντας να καταλάβει το νόημα της λέξης, θα ξεκινήσει μία έρευνα για να ανακαλύψει ποιος ήταν πραγματικά ο Τσαρλς Φόστερ Κέιν. Στην έρευνά του θα αναζητήσει και θα μιλήσει με ανθρώπους που σημάδεψαν τη ζωή του μεγιστάνα.

Ο Πολίτης Κέιν, η ταινία των νέων τεχνικών

Ο Γάλλος δημοσιογράφος και κριτικός κινηματογράφου, Τζωρτζ Σαδούλ, είχε χαρακτηρίσει τον Πολίτη Κέιν «Μία εγκυκλοπαίδεια παλιών τεχνικών». Οι περισσότεροι κριτικοί κινηματογράφου διαφωνούν και χαρακτηρίζουν την ταινία ως ένα νέο στυλ κινηματογράφου, πολύ διαφορετικό από τα προηγούμενα και με αρκετές καινοτομίες και νέες μορφές τεχνικών.

Ο Όρσον Γουέλς είχε εξ’ ολοκλήρου την επίβλεψη της ταινίας. Η επιλογή του να συνεργαστεί με τον πρωτοπόρο κινηματογραφιστή Γκρεγκ Τόλαντ ήταν που «προχώρησε» την ταινία αρκετά βήματα παραπέρα. Μερικές από τις νέες τεχνικές και καινοτομίες που πρόσφερε ο Πολίτης Κέιν στον κινηματογράφο ήταν η βαθιά εστίαση σχεδόν σε όλα τα πλάνα, τα πλάνα χαμηλής γωνίας για την εμφάνιση μίας οπτικής όψης στραμμένης προς τα πάνω, οι ακραίες κοντινές λήψεις, οι θαμποί εσωτερικοί χώροι, ο αλληλεπικαλυπτόμενος διάλογος, οπτικά εφέ, ο ήχος – καθώς ο Γουέλς χρησιμοποίησε τεχνικές ραδιοφώνου -, ο ρεαλισμός κ.ά. Ο Πολίτης Κέιν είναι μία σχολή κινηματόγραφου που παρέχει μαθήματα μέσα από τα μαθήματα του ίδιου του Γουέλς, αφού ο Πολίτης Κέιν ήταν η πρώτη του ταινία και η πρώτη του επαφή με τον κινηματογράφο.

Ο ίδιος έλεγε σε συνέντευξή του για την ταινία: «Έχουν υπάρξει πολλές κινηματογραφικές ταινίες και μυθιστορήματα που υπακούν αυστηρά στη φόρμουλα “ιστορία επιτυχίας”. Θέλησα να κάνω κάτι πολύ διαφορετικό. Ήθελα να κάνω μια ταινία που θα μπορούσε να ονομαστεί “ιστορία αποτυχίας”.

Πολίτης Κέιν: Το κινηματογραφικό αριστούργημα του Όρσον Γουέλς
RKO Radio Pictures, still photographer Alexander Kahle [Public domain], via Wikimedia Commons

Ήταν ο Τσαρλς Φόστερ Κέιν, ο μεγιστάνας του τύπου Γουίλιαμ Ράντολφ Χιρστ;

Ο Γουίλιαμ Ράντολφ Χιρστ υπήρξε μεγιστάνας των μίντια και πατέρας του κιτρινισμού και της σκανδαλοθηρίας. Ήταν η κύρια πηγή έμπνευσης του Όρσον Γουέλς για να δημιουργήσει τον βασικό του πρωταγωνιστή, Τσαρλς Φόστερ Κέιν. Ο ίδιος ο Γουέλς δεν το παραδέχτηκε ποτέ ανοιχτά. Τουναντίον, λίγο πριν την πρεμιέρα του έργου, διαφημιστικά φυλλάδια διαβεβαίωναν πως η ταινία στηρίζεται στον χαρακτήρα του Γκαίτε, Φάουστ.

Η πρεμιέρα της ταινίας που είχε προγραμματιστεί για τις 14 Φεβρουαρίου του 1941 δεν πραγματοποιήθηκε, καθώς ο Όρσον Γουέλς είχε εκκρεμότητες που δεν είχε τελειώσει. Οι δημοσιογράφοι πιέζονταν από τους χρόνους παράδοσης και ήθελαν κάτι να γράψουν. Αποφασίστηκε να γίνει προβολή της ταινίας μόνο για τους δημοσιογράφους, στις 3 Ιανουαρίου 1941. Οι κριτικές ήταν εξαιρετικές. Το περιοδικό Friday ήταν το πρώτο που τόλμησε να παρομοιάσει τον κεντρικό ήρωα της ταινίας, Τσαρλς Φόστερ Κέιν, με τον μεγιστάνα του Τύπου αλλά και κυρίαρχο της Αμερικής, Γουίλιαμ Ράντολφ Χιρστ. 

Ο Χιρστ απαγόρεψε στα Μ.Μ.Ε. του ομίλου του να γράψουν για τον Πολίτη Κέιν, παρά μόνο αρνητικές κριτικές. Πολλές πιέσεις δέχτηκε από τον ίδιο και η εταιρεία παραγωγής RKO, για να μη βγει η ταινία.

Πολίτης Κέιν: Το κινηματογραφικό αριστούργημα του Όρσον Γουέλς

Ο Όρσον Γουέλς, με Δελτίο Τύπου προς όλα τα Μ.Μ.Ε., εξηγεί πώς εμπνεύστηκε τον κεντρικό του χαρακτήρα:

«Ήθελα να κάνω μια κινηματογραφική ταινία που δεν ήταν αφηγηματική πράξη ούτε μια εξέταση του χαρακτήρα. Για αυτό ήθελα έναν πολύπλευρο άνθρωπο, με πολλές πτυχές. Ήθελα να αποδείξω ότι έξι ή περισσότεροι άνθρωποι θα μπορούσαν να έχουν διαφορετική άποψη σχετικά με τη φύση μιας ενιαίας προσωπικότητας. Είναι προφανές ότι μια τέτοια ιδέα, δε θα μπορούσε να εξελιχθεί εάν εφαρμοζόταν σε έναν απλό Αμερικανό πολίτη.

Αποφάσισα αμέσως ότι ο χαρακτήρας μου έπρεπε να είναι ένας άνθρωπος εξαιρετικά σημαντικός. Δε θα μπορούσα να βρω άλλη θέση στη δημόσια ζωή, εκτός από εκείνη ενός εκδότη εφημερίδων, στην οποία ένας άνθρωπος τεράστιου πλούτου ασκεί κάτι που θα μπορούσε να ονομαστεί πραγματική εξουσία σε μια δημοκρατία. Ήταν βασικό για την πλοκή της ιστορίας ότι ο χαρακτήρας μου (Κέιν) ζει σε μεγάλη ηλικία, αλλά είναι νεκρός στην αρχή της αφήγησης. Αυτό απέκλεισε άμεσα το ραδιόφωνο. Δεν υπήρχε άλλη λύση παρά να γίνει ο Κέιν εκδότης εφημερίδων, ιδιοκτήτης μιας μεγάλης αλυσίδας εφημερίδων. Ήταν απαραίτητο ο ίδιος ο Κέιν να αντιπροσωπεύει νέες ιδέες στον τομέα του. Η ιστορία της επιχείρησης των εφημερίδων προφανώς απαίτησε ότι ο Κέιν είναι αυτό που γενικά αναφέρεται ως κίτρινος δημοσιογράφος.»

Όρσον Γουέλς, 15 Ιανουαρίου 1941

Ο Πολίτης Κέιν έκανε πρεμιέρα την 1η Μαΐου του 1941 στη Νέα Υόρκη. Η ταινία κέρδισε διθυραμβικές κριτικές από το μεγαλύτερο μέρος του Τύπου, οι εισπράξεις όμως δεν ήταν καλές. Προτάθηκε για εννέα βραβεία όσκαρ και κέρδισε μόνο ένα, αυτό του σεναρίου.

Ωστόσο, η ταινία με το πέρασμα των χρόνων «κερδίζει» έδαφος και αναγνώριση, κυρίως στην Ευρώπη. Το 1956, ο Γάλλος κριτικός κινηματογράφου και «πατέρας της κινηματογραφικής μελέτης» Αντρέ Μπαζέν, αποκάλεσε τον Πολίτη Κέιν «Επανάσταση στη γλώσσα του κινηματογράφου».

Η ταινία χαρακτηρίστηκε από τους περισσότερους κινηματογραφιστές και κριτικούς ως η καλύτερη ταινία όλων των εποχών και ως έργο μεγαλοφυΐας.

RKO Radio Pictures, still photographer Alexander Kahle [Public domain], via Wikimedia Commons1
Κατά τη διάρκεια της Expo 1958 στην Αμερική, σε μια δημοσκόπηση με πάνω από εκατό «ιστορικές» ταινίες, ο Πολίτης Κέιν αναδείχτηκε ως μία από τις δέκα καλύτερες ταινίες που έγιναν ποτέ. Στο περιοδικό Sight and Sound – που εκδίδεται από το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου – καταλάμβανε την πρώτη θέση στις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών από το 1962 έως το 2012. Το 1998 και το 2007 κέρδισε την πρώτη θέση στις δημοσκοπήσεις του American Film Institute, οι οποίες έγιναν σε καλλιτέχνες και παράγοντες της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Έχει επιλεγεί ως η καλύτερη αμερικανική ταινία σε δημοσκόπηση κριτικών του περιοδικού BBC Culture. Οι διακρίσεις για τον Πολίτη Κέιν είναι αναρίθμητες και η ταινία αναγνωρίζεται μέχρι σήμερα σαν μία από τις καλύτερες ταινίες του αιώνα.

RKO Radio Pictures, still photographer Alexander KahleSee page for author [Public domain], via Wikimedia Commons
Το νόημα του Rosebud

Μέχρι σήμερα, όποιος παρακολουθεί την ταινία προσπαθεί να αποδώσει το δικό του νόημα στην τελευταία λέξη του Τσαρλς Φόστερ Κέιν, «Ρόουζμπαντ» – που σημαίνει μπουμπούκι. Κάποιοι αποδίδουν ως νόημα της λέξης τη ματαιότητα του αμερικανικού ονείρου καθώς ο Κέιν τα είχε όλα αλλά δεν ήταν ευτυχισμένος. Άλλοι λένε πως το Ρόουζμπαντ αναφέρεται στις παιδικές αναμνήσεις που είναι πάντα πιο αγαπητές στους περισσότερους ανθρώπους. Τέλος, κάποιοι πιστεύουν πως το Ρόουζμπαντ συμβολίζει την ξενοιασιά που ο Τσαρλς Φόστερ Κέιν έχασε σε τόσο μικρή ηλικία.

Δείτε εδώ το trailer και τον Όρσον Γουέλς να μιλάει για την ταινία.

Πηγές: bbc.com, theguardian.com, nytimes.com, wellesnet.com, independent.co.uk, decentfilms.com, en.wikipedia.org

Comments are closed.