Ο διαχρονικός Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου

Ο διαχρονικός Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου είναι ένα αριστούργημα της ελληνικής λογοτεχνίας και ανήκει στην κατηγορία των επικών ποιημάτων.

Από την Ηρώ Στ. Μπουσούνη

Μας χωρίζουν αιώνες από την εποχή του Βιτσέντζου Κορνάρου. Παρ’ όλα αυτά, το έργο του, Ερωτόκριτος, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες ρίζες της νεοελληνικής λογοτεχνίας. «Ερωτόκριτος» είναι ο τίτλος του επικού ποιήματος και σημαίνει «αυτός που έχει δυσκολίες στον έρωτα». Το έργο είναι γραμμένο στην κρητική διάλεκτο. Αποτελείται από 10.010 δεκαπεντασύλλαβους στίχους οι οποίοι είναι ομοικατάληκτοι ανά δύο και διαιρείται σε πέντε μέρη. Υπάρχουν διαφωνίες από τους φιλολόγους για την ακριβή χρονολόγηση του έργου.

Υπολογίζεται όμως ότι ο Ερωτόκριτος γράφτηκε τον 16ο-17ο αιώνα.

Όπως όλα τα κρητικά ποιητικά έργα της εποχής ο Ερωτόκριτος κυκλοφόρησε αρχικά σε χειρόγραφα και αργότερα τυπώθηκε. Το μόνο χειρόγραφο του έργου που σώζεται είναι το Επτανησιακό χειρόγραφο που χρονολογείται το 1710. Δεν είναι όμως το πρωτότυπο του Βιτσέντζου Κορνάρου. Το Επτανησιακό χειρόγραφο έχει σημαντικές διαφορές από το τυπωμένο κείμενο. Στο χειρόγραφο του έργου δεν παρουσιάζεται η πενταμερής διαίρεση και αντικαθιστά τους κρητικούς γλωσσικούς τύπους με επτανησιακούς. Από πολλές απόψεις, το χειρόγραφο αποδεικνύεται μισοτελειωμένο και αποτελεί αντίγραφο παλαιότερου κειμένου που ήταν γραμμένο με ιταλικούς χαρακτήρες, με το σύστημα που συνηθιζόταν στην Κρήτη τον 16ο αιώνα. Το επτανησιακό χειρόγραφο βρίσκεται στο Βρετανικό μουσείο.

Η πρώτη έκδοση του Ερωτόκριτου έγινε το 1713 στη Βενετία, στο τυπογραφείο του Ιταλού Αντόνιο Μπορτόλι. Υπάρχει ένα αντίτυπο που διαφυλάσσεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη στην Αθήνα. Στην έντυπη μορφή του, ο Ερωτόκριτος διαιρείται σε πέντε τμήματα. Αν και όχι άψογη, στο σύνολό της είναι μία εξαιρετικά καλή εργασία για την εποχή της. Η πρώτη έκδοση ανατυπώθηκε στο τυπογραφείο του Αντόνιο Μπορτόλι το 1737.

Η έντυπη έκδοση του Ερωτόκριτου το 1713 είναι πολύ πιο κοντά στο αυθεντικό κείμενο του Βιτσέντζου Κορνάρου απ’ ότι το επτανησιακό χειρόγραφο του 1710.

Υπόθεση του έργου

«Ο γιος του συμβούλου του βασιλιά της Αθήνας Ηρακλή, Ερωτόκριτος, ερωτεύεται την κόρη του, Αρετούσα. Ο Ερωτόκριτος, μη θέλοντας να φανερώσει τον έρωτά του, τραγουδούσε κρυφά κάθε βράδυ κάτω από το δωμάτιο της Αρετούσας. Η Αρετούσα τον ερωτεύτηκε, όμως οι αντιδράσεις του βασιλιά δεν τους άφηναν σε ησυχία».

Ο Ερωτόκριτος μοιάζει με ένα απλό παραμύθι, στην ουσία όμως εκφράζει το αναγεννησιακό και σύγχρονο αίτημα για ελευθερία στην αναζήτηση της προσωπικής ευτυχίας.

Γνωρίζουμε ελάχιστα για τα βιογραφικά στοιχεία του Βιτσέντζου Κορνάρου. Δεν είναι τίποτα γνωστό, πέρα των όσων γράφει ο ίδιος στους τελευταίους δώδεκα στίχους, στον επίλογό του. Δεν έχει αποδειχτεί επίσημα πως είχε σχέση με τους Κορνάρους, μεγάλη οικογένεια ευγενών.

«Κ’ εγώ δε θε να κουρφευτώ κι αγνώριστο να μ’ έχου, μα θέλω να φανερωθώ, κι όλοι να με κατέχου. ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ είν’ ο ποιητής και στη γενιά ΚΟΡΝΑΡΟΣ, που να βρεθή ακριμάτιστος, σα θα τον πάρη ο Χάρος. Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη, εκεί ‘καμε κ’ εκόπιασεν ετούτα που σας γράφει. Στο Κάστρον επαντρεύτηκε σαν αρμηνεύγει η φύση, το τέλος του έχει να γενή όπου ο Θεός ορίση».

Ερωτόκριτος / Μέρος Πέμπτο – Επίλογος, Βιτσέντζος Κορνάρος

Το 1915 η φιλολογική έκδοση του Στέφανου Ξανθουδίδη αποτέλεσε βασικό σταθμό για τη μελέτη του Ερωτόκριτου και της κρητικής λογοτεχνίας γενικά. Αποκλίνει όμως σε σημαντικό βαθμό από το κείμενο του ποιητή.

Η Κριτική Έκδοση του Στυλιανού Αλεξίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ερμής, αποδίδει το κείμενο πιο κοντά στην αυθεντική του μορφή.

Ο Στυλιανός Αλεξίου σημειώνει στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης: «Σκοπός μου με τη νέα αυτή έκδοση του αριστουργήματος της κρητικής λογοτεχνίας ήταν να δώσω ένα κείμενο αυθεντικότερο, περισσότερο πιστό στην αρχική μορφή του έργου. Γιατί έγινε πια κατανοητό ότι η έκδοση του Ξανθουδίδη, παρά τη μεγάλη ευσυνειδησία του σοφού Ηρακλειώτη, αποκλίνει σε σημαντικό βαθμό από το κείμενο του ποιητή».

Μέχρι σήμερα, ο Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου έχει εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως. Από τον Ερωτόκριτο έχουν εμπνευστεί έργα λογοτεχνίας, ποίησης, θεάτρου, ζωγραφικής, μουσικής. Το ποίημα έχει μελοποιηθεί από διάφορους καλλιτέχνες. Η πρώτη νεοελληνική μελοποίηση έγινε πιθανότατα το 1935 ή 1937, από τον συνθέτη Αλέκο Αλιμπέρτη. Η επικρατούσα μορφή μελοποίησης του Ερωτόκριτου και πιο γνωστή στο ευρύ κοινό είναι η ενορχήστρωση του Χριστόδουλου Χάλαρη, με τη φωνή του λυράρη και τραγουδιστή Νίκου Ξυλούρη.

Το 2018 ξεκίνησαν οι προσπάθειες της Περιφέρειας Κρήτης και του Παγκοσμίου Συμβουλίου Κρητών, της προώθησης του Ερωτόκριτου στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της UNESCO.

Διαβάστε την πέμπτη βελτιωμένη Κριτική Έκδοση του Ερωτόκριτου του Βιτσέντζου Κορνάρου, από τον Στυλιανό Αλεξίου και τις Εκδόσεις Ερμής.

Σκίτσα: Θωμάς Φανουράκης – Φωτογραφίες: Εκδόσεις Ερμής, Κεντρική φωτογραφία: Θεόφιλος Κεφαλάς – Χατζημιχαήλ
Πηγές: Σ. Αλεξίου, Ερωτόκριτος – Βιτσέντζος Κορνάρος, Πέμπτη Βελτιωμένη Κριτική Έκδοση (εκδόσεις Ερμής)