Νεφέλη Σαρρή: Η δημιουργός του ντοκιμαντέρ Πίσω από τον τοίχο

Η δημιουργός του ντοκιμαντέρ “Πίσω από τον τοίχο” Νεφέλη Σαρρή μιλάει στο umano, σε μία συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης. 

Το Πίσω από τον τοίχο είναι ένα ντοκιμαντέρ πάνω στον Έλληνα σκηνοθέτη, χορογράφο, περφόρμερ και εικαστικό, Δημήτρη Παπαϊωάννου. Παρακολουθώντας την προετοιμασία του πιο μυστηριώδους και λιτού έργου του, με τίτλο “Still Life”. Το όραμα και η φιλοσοφία του Παπαϊωάννου και ο τρόπος εργασίας του είναι το επίκεντρο της ταινίας. Η παγκόσμια πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ έγινε όταν συμμετείχε στο επίσημο πρόγραμμα του 21ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και κατάφερε να κερδίσει θερμές κριτικές. 

Η ανερχόμενη σκηνοθέτις και σεναριογράφος Νεφέλη Σαρρή έχει τραβήξει την προσοχή τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. 

Σπούδασε και δούλεψε σαν αρχιτέκτονας μέχρι το 2008, όταν και αποφάσισε να ασχοληθεί με τη δημιουργία ταινιών. Έπειτα, σπουδάζει σκηνοθεσία στη σχολή κινηματογράφου Nuct στα studios της Cinecittà στη Ρώμη και στη συνέχεια ντοκιμαντέρ στο Ιed στο Μιλάνο. Κατά τη διάρκεια των σπουδών της γράφει και σκηνοθετεί ταινίες μικρού μήκους. Με την ταινία Meno Scrupoli (Λιγότεροι ενδοιασμοί) λαμβάνει μέρος σε ιταλικά και διεθνή φεστιβάλ. Εργάζεται σαν συν-σεναριογράφος το 2011 για το ντοκιμαντέρ Passo a due (Βήμα για δύο), σε σκηνοθεσία των Teresa Iaropoli, Margherita Pescetti, Cosetta Raccagni και υπό την καλλιτεχνική επίβλεψη της διακεκριμένης ιταλίδας σκηνοθέτιδας Alina Marazzi.

Το ντοκιμαντέρ “Passo a due” διακρίνεται σε ιταλικά και διεθνή φεστιβάλ.

Κυκλοφορεί το πρώτο της προσωπικό ντοκιμαντέρ με τίτλο Ιncinta (Έγκυος) το 2015. Το 2019 ολοκληρώνει και παρουσιάζει το δεύτερό της ντοκιμαντέρ Πίσω από τον τοίχο, βασισμένο στο έργο του καλλιτέχνη Δημήτρη Παπαϊωάννου Still Life. 

Νεφέλη Σαρρή: Η δημιουργός του ντοκιμαντέρ Πίσω από τον τοίχο

Umano: Νεφέλη, σπούδασες και δούλεψες σαν αρχιτέκτονας. Το 2008 αποφασίζεις να σπουδάσεις και σκηνοθεσία στην Ιταλία. Πώς πήρες αυτήν την απόφαση;

Αγαπώ τον κινηματογράφο απ’ όταν θυμάμαι τον εαυτό μου, σε αυτό συνέβαλε πάρα πολύ κι ο πατέρας μου. Ο ενθουσιασμός, η θέλησή μου, πολλές συνειδητές επιλογές κι αρκετή δουλειά, καθώς και η τύχη με οδήγησαν σε αυτό.

Δε φανταζόμουν ότι το να κάνω ταινίες θα γινόταν το επάγγελμά μου.

Ενώ εργαζόμουν ως αρχιτέκτονας, βρέθηκα να συμμετέχω ως βοηθός σε δύο ταινίες μικρού μήκους. Παρακολούθησα κάποια μαθήματα σκηνοθεσίας και σεναρίου στην Αθήνα. Τότε κατάλαβα ότι αυτό ήθελα να κάνω. Άφησα τη δουλειά μου κι έφυγα για Ρώμη.

Umano: Γιατί επέλεξες να πας στην Ιταλία για τις σπουδές σου;

Έχω δύο πατρίδες: για τον τρόπο που έχω επιλέξει να ζω και να δουλεύω. Η Ελλάδα κι η Ιταλία είναι για εμένα μια ενιαία χώρα. Έζησα μέχρι το τέλος της εφηβείας μου στην Αθήνα κι ενώ επέστρεψα, νιώθω ότι ωρίμασα, καλλιεργήθηκα, “ψήθηκα” στην Ιταλία.

Έχω μεγαλώσει παρακολουθώντας ιταλικό κινηματογράφο και θαυμάζω πολλούς Ιταλούς δημιουργούς, οπότε όταν μου σύστησαν τη συγκεκριμένη σχολή στη Cinecittà, μου φάνηκε η κατάλληλη επιλογή. 

Umano: Ποιες ήταν οι πρώτες σου δουλειές στον κινηματογράφο και τι προβλήματα αντιμετώπισες μέχρι να τις υλοποιήσεις; 

Οι πρώτες μου επαγγελματικές δουλειές πραγματοποιήθηκαν κατά την διάρκεια των σπουδών μου. Στη σχολή είχαμε σχηματίσει μια ωραία ομάδα με την οποία συνεργάστηκα και στις ταινίες μου μικρού μήκους. Επιπλέον, η σχολή μας παρείχε εξοπλισμό και την καθοδήγηση των έμπειρων δασκάλων μας. Τα προβλήματα ήταν παρόμοια με αυτά που αντιμετωπίζεις σε κάθε ταινία.

Πολύ νωρίς όμως χρειάστηκε ν’ αντιμετωπίσω μια ιδιαίτερα πολύπλοκη κατάσταση.

Η σχολή είχε και μια μικρή εταιρία παραγωγής και στο τέλος της διετίας, επέλεξαν κάποια σενάρια προς υλοποίηση, μεταξύ αυτών και μια δική μου ιδέα. Δουλέψαμε σχεδόν για έναν χρόνο σε αντίξοες συνθήκες, ήταν δύσκολο το θέμα κι εκκρεμούσε και μια δικαστική διαμάχη στο μέρος όπου διαδραματιζόταν η ιστορία. Άσχετη μεν με μας αλλά είχε αναστατώσει μεγάλο μέρος της τοπικής κοινωνίας, με αποτέλεσμα να μη θέλει με τίποτα να γίνει η ταινία μου.

Προτίμησα λοιπόν να προστατεύσω την ομάδα μου και να σταματήσω το πρότζεκτ, αν και υπάρχει πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού μου. 

Umano: Πώς και πότε αποφάσισες να ασχοληθείς με τα ντοκιμαντέρ;

Άρχισα να διερευνώ το ντοκιμαντέρ σαν είδος, στη σχολή. Αφού πλέον είχα εγκατασταθεί στη Ρώμη κι εργαζόμουν εκεί, διάβασα για κάτι πολύ ιδιαίτερο που διοργάνωνε το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Design στο Mιλάνο, με χορηγό το περιοδικό Marie Claire Italia. Μετά από ένα εντατικό workshop όπου θα συμμετείχαν μόνο γυναίκες επαγγελματίες του κινηματογράφου στα πρώτα τους βήματα, θα έδιναν κάποιες υποτροφίες για έναν κύκλο μαθημάτων πάνω στο ντοκιμαντέρ, με τελικό σκοπό την δημιουργία μιας ταινίας. Όλα αυτά υπό την επίβλεψη γνωστών Ιταλών ντοκιμενταριστών και της αγαπημένης σκηνοθέτιδας, Alina Marazzi.

Ήταν για μένα μια αποκάλυψη! Βρέθηκα σε μια πολύ δημιουργική ομάδα, ανακάλυψα ταλαντούχους δημιουργούς και νέα είδη που δε γνώριζα. Έναν καινούργιο τρόπο προσέγγισης του κινηματογράφου και έκφρασης γενικότερα. Ένιωσα πιο ελεύθερη. 

Umano: Τι συμβολίζει για εσένα σα δημιουργό ένα ντοκιμαντέρ; Ποια η διαφορά από μία ταινία;

Ως δημιουργό, μ’ ενδιαφέρουν τα κινηματογραφικά ντοκιμαντέρ, με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Προσωπικά δε μου χρησιμεύει σε κάτι – το να διαχωρίζω τις ταινίες τεκμηρίωσης από τις μυθοπλαστικές -, στο τέλος πρόκειται πάντα για μια ταινία.

Μου αρέσει να μπερδεύω τα δύο είδη, καθώς και να δουλεύω ένα ντοκιμαντέρ με εργαλεία που συνηθίζονται στη μυθοπλασία και το αντίθετο.

Όταν γυρίζεις μια ταινία μυθοπλασίας έρχεσαι αντιμέτωπος με αυτό που φέρει κάθε ηθοποιός και συντελεστής ως προσωπικότητα και βίωμα. Πρέπει να χρησιμοποιείς προς όφελος του έργου αυτό που συμβαίνει στο παρόν, ν’ αναζητάς το τυχαίο που μπορεί να σε βοηθήσει, να μην φοβάσαι το ανεξερεύνητο. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει ντοκιμαντέρ παρατήρησης, απλής καταγραφής, διότι η αφήγηση πάντα βασίζεται σε συγκεκριμένες επιλογές του σκηνοθέτη: πώς θα προσεγγίσει το θέμα του, τι θα συμπεριλάβει και τι όχι, πώς θα το κινηματογραφήσει και θα το ντύσει ηχητικά κ.ο.κ.

Κι εκεί αντιπαλεύεις με το εφήμερο, με το χρόνο… πρέπει να ξέρεις να προσεγγίζεις κάθε φορά με το σωστό τρόπο τους πρωταγωνιστές σου, να προσαρμόζεσαι γρήγορα και να ακούς.

Umano: Το ντοκιμαντέρ στο οποίο συμμετείχες το 2011 ως συν-σεναριογράφος, Βήμα για δύο (Passo a due), είχε πολλές διακρίσεις σε διεθνή φεστιβάλ. Πες μας δυο λόγια γι’ αυτό.

Η ταινία αφηγείται την ιστορία της Gloria και της Olivia, ζευγάρι με περιπετειώδη ζωή επί σαράντα χρόνια, που στα ογδόντα τους ζουν κλεισμένες στο διαμέρισμά τους στο Μιλάνο εξαιτίας της αρρώστιας της Gloria.

Στο ντοκιμαντέρ “Passo a due” δούλεψα ως σεναριογράφος στην κατασκευή της δραματουργικής δομής, βοηθώντας τις τρεις σκηνοθέτιδες αλλά, κυρίως, δίπλα στις δύο μοντέρ.

Μαζί αποφασίσαμε το χρόνο και τους χώρους της ταινίας, τους διαλόγους και τη δράση, το νόημα της κάθε σεκάνς και σκηνής, την πορεία των χαρακτήρων. Η ταινία προβλήθηκε στην Ιταλία και σε διεθνή φεστιβάλ, κερδίζοντας κάποια βραβεία. Η πιο σημαντική προβολή όμως για μας, ήταν η πρεμιέρα στο Μιλάνο όπου είδαν για πρώτη φορά το ντοκιμαντέρ η Gloria και η Olivia. Δυστυχώς, η Gloria δε ζει πια, με παρηγορεί κάπως να σκέφτομαι ότι πάντα θα υπάρχουν μαζί στην ταινία μας.

Umano: Πώς σου ήρθε η ιδέα για το ντοκιμαντέρ Πίσω από τον τοίχο;

Μ’ ενδιέφερε να μιλήσω για το ρόλο του καλλιτέχνη κι ήταν για μένα μια πρόκληση να φτιάξω μια ταινία πάνω σ’ έναν άλλο δημιουργό με τόσο διακριτό στίγμα, μένοντας πιστή στο προσωπικό μου ύφος. Επιπλέον, ο μύθος του Σίσυφου μπορεί να σχετιστεί άμεσα με τη δημιουργική διαδικασία.

Ήθελα πάση θυσία ν’ αποφύγω το βιογραφικό ντοκιμαντέρ, ν’ απομακρυνθώ από το τυπικό πορτρέτο γιατί απλά δε μου φαινόταν ελκυστικό και σκηνοθετικά ενδιαφέρον. 

Umano: Γιατί επέλεξες το Δημήτρη Παπαϊωάννου και την παράσταση Still Life σαν κεντρικό θέμα;

Να πω αρχικά ότι δε γνωριζόμασταν με τον Δημήτρη, αλλά φυσικά γνώριζα το έργο του και μου άρεσε.

Νομίζω ότι ο Παπαϊωάννου αποτελεί σημείο αναφοράς και πηγή έμπνευσης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ως καλλιτέχνης.

Συγχρόνως, ξεχωρίζει για την εργατικότητά του, την αγάπη και την αφοσίωση σε αυτό που κάνει. Το Still life είναι ένα έργο λιτό και μυστηριώδες. Σε αυτό με τράβηξαν εν πρώτοις κάποια στοιχεία πιο μεταφυσικά, σουρεαλιστικά, τα οποία είναι παρόντα σε όλη την ταινία. Στην αρχική μου ανάγκη να εξερευνήσω το σύμπαν του Έλληνα καλλιτέχνη, σύντομα προστέθηκαν κι άλλες. Θέλησα να κάνω μια ταινία προσιτή, επεξηγηματική, που να δείχνει στους θεατές τι υπάρχει πίσω από μια τέτοια παράσταση. Παράλληλα διατηρώντας τη γοητεία της σκηνικής τέχνης του Παπαϊωάννου και τη μαγεία της δημιουργικής διαδικασίας καθεαυτής. 

Umano: Από την ιδέα μέχρι την υλοποίησή της, όπως όλοι γνωρίζουμε είναι μεγάλη η απόσταση (γέλια). Θέλεις να μας μιλήσεις για το πώς κατάφερες να υλοποιήσεις την ιδέα σου;

Όντως διανύσαμε μεγάλη απόσταση, ήταν και για μας μια σισύφεια προσπάθεια. Για διάφορους λόγους, η ταινία δουλεύτηκε μ’ έναν τρόπο λίγο ανορθόδοξο.

Μετά από κάποιους πρώτους μήνες γυρισμάτων με μια μικρή ομάδα, έκανα ένα πρώτο προμοντάζ κι όταν συνειδητοποίησα ότι το υλικό μου μπορούσε να γίνει ταινία, τότε μόνο απευθύνθηκα στην εταιρία παραγωγής Αργοναύτες Α.Ε. και στην παραγωγό Ιωάννα Μπολομύτη, που με βοήθησαν να ολοκληρώσω τα γυρίσματα και το μεταπαραγωγικό στάδιο, τη χρηματοδότηση και το γραφειοκρατικό κομμάτι – και γενικά με υποστήριξαν σε κάθε μου βήμα. Το ντοκιμαντέρ υλοποιήθηκε σε συμπαραγωγή με την ΕΡΤ Α.Ε., με την υποστήριξη του Onassis Culture – Ίδρυμα Ωνάση – και της Flunet Productions.

Είχα εξαιρετικούς συνεργάτες, με κάποιους είχα ξαναδουλέψει, με άλλους ήταν η πρώτη φορά.

Τον διευθυντή φωτογραφίας, τον Alfonso De Munno Gallardo, το γνώριζα από την Ρώμη χωρίς όμως να έχουμε συνεργαστεί στο παρελθόν. Συντονιστήκαμε απόλυτα, κατάλαβε αμέσως τις αισθητικές επιλογές που ήθελα ν’ ακολουθήσω. Είχα την τύχη να έχω έναν πολύ έμπειρο μοντέρ γνωστό για το ένστικτό του, τον Γιάννη Τσιτσόπουλο, που ξεκίνησε από την Φίνος Φιλμ με πάρα πολλές ταινίες στην καριέρα του, μεταξύ άλλων και του Αγγελόπουλου. Με τον Τσιτσόπουλο δημιουργήσαμε ουσιαστικά ένα σενάριο με βάση την αφήγηση του Παπαϊωάννου. Αυτό είχαμε σαν οδηγό, με βοήθησε να ξαναδώ το υλικό μου με καθαρό μάτι.

Με την μουσικό, την Roberta D‘Angelo, που παράλληλα δημιούργησε όλους τους ήχους της ταινίας, συνεργαζόμαστε μόνιμα εδώ και αρκετά χρόνια. Αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε πρωτότυπη μουσική και ηχητικά περιβάλλοντα, θέλοντας ν’ απομακρυνθούμε από τους ήχους της παράστασης καθώς κι από έναν ήχο ρεαλιστικό – όπως συχνά συνηθίζεται στο ντοκιμαντέρ. 

Umano: Ποιο ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα που συνάντησες και πώς το αντιμετώπισες;

Η σκηνοθεσία είναι μια εμμονική ενασχόληση, οπότε σε μια πολύχρονη διαδικασία όπως είναι η δημιουργία μιας ταινίας, πρέπει να βρίσκεις συνέχεια τρόπους να κρατάς αυτήν την εμμονή ζωντανή.

Umano: Ποιος είναι ο σκοπός του ντοκιμαντέρ και τι θα ήθελες να «περάσεις» στο κοινό;

Το ντοκιμαντέρ αναδεικνύει όλα αυτά στα οποία συνήθως το κοινό δεν έχει πρόσβαση. Στο επίκεντρο το όραμα κι η φιλοσοφία του Παπαϊωάννου, τα υλικά, η ηθική της εργασίας και η εργατικότητα, η ομάδα, η καθημερινότητα, η χειρωνακτική δουλειά κι ο κόπος, η προσπάθεια. Και συγχρόνως η δημιουργία από το μηδέν, κάτι μεταφυσικό, που παραμένει κρυφό.

Ο τοίχος συνήθως δυσχεραίνει ή κάνει αδύνατη μια πορεία προς ορισμένη κατεύθυνση.

Το ντοκιμαντέρ καλεί τον θεατή να ξεπεράσει αυτό το εμπόδιο και να κοιτάξει πίσω απ’ τον δικό του τοίχο. Η ταινία θέλει να εμπνεύσει, να ενθαρρύνει, να ενεργοποιήσει το κοινό, με το “Still Life”, τον Δημήτρη Παπαϊωάννου και την ομάδα του ν’ αποτελούν ιδανικό παράδειγμα. 

Νεφέλη Σαρρή: Η δημιουργός του ντοκιμαντέρ Πίσω από τον τοίχο

Umano: Το ντοκιμαντέρ το παρουσίασες πρώτη φορά στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Πώς πήγαν τα πράγματα εκεί; Ποιος θα είναι ο επόμενος σταθμός του;

Η παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας έγινε πρόσφατα στο 21ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, στο τμήμα The artist is present. Οι προβολές πήγαν καλά, ήμασταν και τις δύο μέρες sold out. Είχαμε διάφορες ενδιαφέρουσες ερωτήσεις στο τέλος. Από τις αντιδράσεις και τα σχόλια των θεατών, καταλάβαμε ότι συντονίστηκαν με το έργο, ότι η ταινία τους άρεσε. Επόμενος προορισμός η Σόφια τον Απρίλη, είμαστε καλεσμένοι του Master Of Art Film Festival. 

Umano: Τι θα κρατήσεις σαν δυνατή ανάμνηση από το Πίσω από τον τοίχο;

Όλους τους ανθρώπους που γνώρισα, ό,τι καινούργιο έμαθα και είδα. Σίγουρα κάποιες προσωπικές συναντήσεις που είχα με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου όπου συζητούσαμε τις ιδέες μου, την συνομιλία που ηχογραφήσαμε κι αποτέλεσε τον κύριο κορμό της ταινίας. Και φυσικά, την πρώτη επαφή με το κοινό στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Ως δημιουργός, δεν έχεις ακριβή εικόνα για το έργο σου και την αποδοχή του, μέχρις ότου το παρουσιάσεις στους θεατές. 

Umano: Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σου;

Για ν’ αρχίσω μια ταινία πρέπει κάτι να με γοητεύσει. Να με αφορά, να με συνδέει προσωπικά με την ιστορία που αφηγούμαι, με τους πρωταγωνιστές, με το σύμπαν και τα θέματα της ταινίας. Αυτήν την περίοδο δουλεύω παράλληλα διάφορες ιδέες, κυρίως μυθοπλασίας. Κάποιες είναι παλιότερες, άλλες βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο.

Umano: Ποιο θα ήθελες να είναι το θέμα για το επόμενο ντοκιμαντέρ σου;

Εδώ και κάποιο καιρό δουλεύω πάνω σε μια καινούργια ιδέα για ένα κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ. Θα ήθελα να προσεγγίσω έναν κόσμο εντελώς διαφορετικό. Προβληματίζομαι πολύ για το πώς θα δημιουργήσω κάτι εντυπωσιακό από κινηματογραφικής άποψης – μιας και το θέμα προσφέρει θέαμα και συγκινήσεις σ’ ένα ευρύ κοινό – αλλά και για το πώς θα φτάσω στην καρδιά της ιστορίας μου. Συζητάω και για κάποια άλλα ντοκιμαντέρ, ίσως σε σειρά. Επειδή όλα αυτά βρίσκονται σε πολύ αρχικό στάδιο, προτιμώ να σας πω περισσότερα αν εν τέλει προχωρήσουν. 

Umano: Το κοινό, πού θα μπορούσε να δει το Πίσω από τον τοίχο;

Σκοπεύουμε να προγραμματίσουμε κάποιες προβολές και στην Αθήνα. Το κοινό θα μπορεί να δει την ταινία στις αίθουσες αφού ολοκληρωθεί η φεστιβαλική της πορεία. Για να ενημερώνεται για τις κινηματογραφικές και τηλεοπτικές προβολές, πρόσφατα δημιουργήθηκε και μια σελίδα της ταινίας στο facebook. 

Περισσότερες πληροφορίες για το ντοκιμαντέρ της Νεφέλης Σαρρή “Πίσω από τον τοίχο”: https://umano.gr/piso-apo-ton-toixo-to-ntokimanter-pou-kerdizei-tis-entyposeis/

Σχετικά άρθρα:

https://umano.gr/itziar-ituno-i-rakel-tou-casa-de-papel-sto-umano/
https://umano.gr/o-eksairetikos-ithopoios-giannis-stankoglou-sto-umano/
https://umano.gr/i-eirini-drakoy-mas-milaei-gia-tin-theatriki-omada-asipka/
https://umano.gr/o-kostas-kazakos-mas-milaei-gia-to-megalo-mas-tsirko/