Φοβίες και η σωστή αντιμετώπισή τους

Οι φοβίες και η σωστή αντιμετώπισή τους είναι ένα πρόβλημα που στις μέρες μας το συναντάμε σε πολλούς ανθρώπους. Η Άννα Τ. μοιράζεται την ιστορία της και η κλινική ψυχολόγος κα Αλεξάνδρα Τζάλα μας δίνει συμβουλές για τη σωστή αντιμετώπισή τους.

Από την Ηρώ Στ. Μπουσούνη

Η Άννα Τ., 33 ετών, είναι μία δυναμική γυναίκα που φαινομενικά έχει πάρει τη ζωή της στα χέρια της. Τα τελευταία χρόνια όμως ξεκίνησε να έχει φοβίες σχεδόν για τα πάντα. Η ίδια δε γνωρίζει που οφείλονται και πως γεννήθηκαν καθώς δε συνέβη τίποτα αξιοπερίεργο στη ζωή της. Το αποδίδει στην τηλεόραση και τις ειδήσεις.

Φοβίες και η σωστή αντιμετώπισή τους

Συνάντησα την Άννα στο σπίτι της. Φαινόταν αγχωμένη και όταν τη ρώτησα γιατί δε βρεθήκαμε κάπου έξω, η απάντησή της με παραξένεψε. «Δεν κυκλοφορώ μετά τις οκτώ το απόγευμα, φοβάμαι όταν σκοτεινιάζει». Καθίσαμε στην τραπεζαρία και παρατήρησα πως τα χέρια της έτρεμαν όταν μου σέρβιρε τον καφέ.

«Όλα έχουν αλλάξει και δε μπορώ να εξηγήσω τι μου συμβαίνει. Εγώ, ως οικονομολόγος, δεν πιστεύω σε ψυχολογίες και παραψυχολογίες για να μπορέσω να βοηθήσω τον εαυτό μου, όμως πρέπει κάποιος, κάτι να με βοηθήσει. Γενικά στη ζωή μου ήμουν ατρόμητη και θα τολμούσα να πω αρκετά σκληρή σαν άνθρωπος. Όχι μόνο δεν είχα φοβίες αλλά κορόιδευα και όσους είχαν.

Πως ξεκίνησαν οι φοβίες

Πριν από τρία χρόνια πάνω κάτω, δε θυμάμαι ακριβώς, άρχισε να αλλάζει η συμπεριφορά μου. Παρακολουθούσα ειδήσεις συστηματικά και ότι έβλεπα ή διάβαζα άρχισε να με επηρεάζει. Βιασμοί, ληστείες, δολοφονίες, παιδεραστία, τρομοκρατικά χτυπήματα… μα δεν έχει και κάτι ευχάριστο. Σε πρώτο στάδιο ξεκίνησε με τον πεντάχρονο γιο μου. Άρχισα να φοβάμαι που τον άφηνα στο νηπιαγωγείο μήπως κάποιος μου τον βιάσει, τον κλέψει, τον σκοτώσει κ.ά. Για πρώτη φορά έκανα κάτι τρελό και ζήτησα το κινητό τηλέφωνο της δασκάλας την οποία την ενοχλούσα ανά ώρα για να βεβαιωθώ πως το παιδί είναι καλά.

Αυτό επηρέασε τις αποδόσεις στη δουλειά μου – όπως καταλαβαίνεις – γιατί δεν ήμουν συγκεντρωμένη και σκεφτόμουν το παιδί που είναι μόνο του. Στη δουλειά πήγαινα με το μετρό γιατί ήταν πιο βολικό από το αυτοκίνητο. Μέσα στο μετρό άρχισα να βλέπω υποψηφίους τρομοκράτες, πιθανούς βιαστές και σχεδόν όλοι οι επιβάτες είχαν περίεργες φάτσες, κατά την άποψή μου. Δεν έγινε ποτέ κάτι. Όλες οι εικόνες που ξετυλίγονταν στο κεφάλι μου όμως ήταν τόσο ισχυρές που εγκατέλειψα το μετρό και γύρισα στο αυτοκίνητο. 

Στο δρόμο με το αυτοκίνητο κλείδωνα τα πάντα. Έκρυβα την τσάντα μου σχεδόν ανάμεσα στα πόδια μου όσο και αν με ενοχλούσε στην οδήγηση γιατί φοβόμουν μην μου την κλέψουν. Αυτό με το κλέψιμο είναι ένα θέμα. Στο σούπερ μάρκετ, στην καφετέρια, στο εστιατόριο, όλοι είναι πιθανοί κλέφτες για εμένα. Στο σπίτι άλλαξα κλειδαριές και έβαλα ασφάλειας, άλλαξα και τα αλουμίνια. Ο άντρας μου παραπονιέται πως μετέτρεψα το σπίτι σε κλουβί.

Το πρόβλημα γίνεται πιο έντονο…

Το χειρότερο όμως είναι ο κινηματογράφος. Είμαι σινεφίλ και κάποτε πήγαινα συχνά στον κινηματογράφο. Τώρα όμως όταν σβήνουν τα φώτα φοβάμαι μήπως κάποιος άγνωστος κάνει κακό σε εμένα ή στον άντρα μου. Μα έχουν αγριέψει και οι εποχές, δε συμφωνείς; Όλο παλαβά πράγματα ακούς.

Το τελευταίο και, κατά τη γνώμη μου, πιο σημαντικό είναι το σκοτάδι. Φοβάμαι να κυκλοφορήσω όταν πέφτει ο ήλιος. Δεν κανονίζω πια δραστηριότητες για μετά τις οκτώ, ούτε με το αυτοκίνητο. Δε μπορώ να διανοηθώ ότι θα βάλω το κλειδί στο αυτοκίνητο στο σκοτάδι γιατί μπορεί να με κλέψουν. Να πάρουν το αυτοκίνητο ή να με βάλουν μέσα στο αυτοκίνητο και να με εξαφανίσουν. Σου ακούγονται παλαβά όλα αυτά;»

Φοβίες και η σωστή αντιμετώπισή τους

Βοήθεια από τους ειδικούς

Η αλήθεια είναι πως ναι, μου ακουγόντουσαν υπερβολικά όλα αυτά και γνώριζα ότι η Άννα θα έπρεπε να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό για να την βοηθήσει. Εμείς μιλήσαμε με την Κλινική Ψυχολόγο, κα Αλεξάνδρα Τζάλα για να μας ξεκαθαρίσει λίγο το θολό τοπίο γύρω από τις φοβίες.

Umano: Κα Τζάλα, τι είναι οι φοβίες και πότε παρουσιάζονται σε έναν ενήλικα;

Κάθε άνθρωπος σε ποικίλες φάσεις της ζωής του μπορεί να βιώσει καταστάσεις μεγάλης αγωνίας. Ο φόβος που συνδέεται με την παρουσία εσωτερικών ερεθισμάτων αναφέρεται ως άγχος. Αντίστοιχα, με την παρουσία εξωτερικών ερεθισμάτων αναφέρεται ως φόβος.

Το φοβικό άγχος ή αλλιώς φοβία αναφέρεται σε ένα αίσθημα έντονου και παράλογου φόβου που πυροδοτείται από συγκεκριμένα φοβικά αντικείμενα ή καταστάσεις.  Κύριο χαρακτηριστικό των φοβιών αποτελεί η προσπάθεια αποφυγής των φοβογόνων ερεθισμάτων από τους πάσχοντες. Παρότι συνήθως γνωρίζουν πως η αίσθηση κινδύνου που βιώνουν είναι υπερβολική.

Ο βαθμός παγίωσης των συμπεριφορών αποφυγής εκτείνεται από ήπια ή περιστασιακή αποφυγή έως και την πλήρη παραίτησή του ατόμου από δραστηριότητες σε σημαντικούς τομείς της ζωής του. Για παράδειγμα την εργασία ή τις κοινωνικές επαφές και την ψυχαγωγία.  Οι φοβίες κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες: στις ειδικές (ζώα, κλειστοί χώροι, ύψος κ.ά.), κοινωνικές φοβίες και την αγοραφοβία. Οι δυο πρώτες κατηγορίες φοβίας εμφανίζονται κατά την παιδική ή εφηβική ηλικία, ενώ η τρίτη συνήθως κατά την ενήλικη ζωή. Ωστόσο, φοβίες μπορεί να παρουσιαστούν σε κάθε στάδιο της ζωής του ανθρώπου συνδεόμενες με κάποια τραυματική εμπειρία.

Umano: Ποια είναι τα συμπτώματα ενός ανθρώπου που έχει έντονες φοβίες;

Οι φοβίες χαρακτηρίζονται από έναν υπερβολικό και επίμονο φόβο κάποιου φοβικού αντικειμένου ή συνθήκης, με αποτέλεσμα συμπτώματα άγχους. Τα συμπτώματα μπορεί να παρουσιαστούν ακόμα και με την προσμονή της παρουσίας του φοβικού ερεθίσματος.

Τα συνήθη συμπτώματα που παρουσιάζονται είναι: αύξηση του καρδιακού ρυθμού (ταχυπαλμία), ίλιγγος ή αστάθεια, ναυτία, εφίδρωση, τρέμουλο, δύσπνοια και στομαχικές διαταραχές.

Umano: Τι πρέπει να κάνει κάποιος για να τις αποβάλει;

Α) Άμεση αντιμετώπιση.

Οι φοβίες συνήθως αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά με κάποιου είδους ψυχοθεραπεία. Ωστόσο, υπάρχουν στρατηγικές αντιμετώπισης που μπορούν να εφαρμοστούν από τους ίδιους τους πάσχοντες. Ανεξάρτητα από το αν βρίσκονται σε ψυχοθεραπευτική διαδικασία.

Για την αντιμετώπιση αυτών των ψυχικών δυσφορικών καταστάσεων είναι σημαντικό το άτομο που υποφέρει να έχει κατά νου ότι η αποφυγή των φοβικών εξωτερικών αντικειμένων ή συνθηκών βαθαίνει την ύπαρξη και εξάπλωση του φόβου στον ψυχισμό και επιβαρύνει τη λειτουργικότητα του ατόμου.

Συνεπώς, είναι απαραίτητο από την έναρξη των πρώτων συμπτωμάτων ο πάσχων να επιδιώξει να συνεχίσει να λειτουργεί όπως λειτουργούσε. Για παράδειγμα εάν ο φόβος αφορά τα μέσα μεταφοράς να συνεχίσει να τα χρησιμοποιεί παρότι δυσκολεύεται. Επιπλέον, μπορεί να ζητήσει την υποστήριξη του φιλικού και οικογενειακού του περιβάλλοντος πάνω σε αυτό. Λόγου χάριν, να ζητήσει από κοντινό του πρόσωπο να τον συνοδεύσει.

Β) Χρήση τεχνικών χαλάρωσης.

Η συστηματική εφαρμογή απλών τεχνικών χαλάρωσης μπορεί να φανούν ιδιαίτερα ανακουφιστικές. Με τις πρώτες ενδείξεις φόβου μπορεί να δοθεί η εσωτερική οδηγία για σταδιακή χαλάρωση όλων των μελών του σώματος. Ή ακόμα για χρήση της κοιλιακής ή διαφραγματικής αναπνοής. Έτσι,  μπορεί να απελευθερωθεί άμεσα σημαντικό μέρος της συσσωρευμένης έντασης.

Γ) Απόσπαση της προσοχής.

Μια άλλη χρήσιμη τεχνική είναι η εστίαση της προσοχής σε κάποια άλλη ευχάριστη ή απλώς μηχανιστική νοητική δραστηριότητα. Αυτό μπορεί να τραβήξει το νου από την προσκόλλησή του σε δυσάρεστες ή τρομακτικές σκέψεις και σενάρια.

Ως παράδειγμα, ο πάσχον μπορεί να αρχίσει να μετράει αντίστροφα, να παίξει ένα παιχνίδι ή να ασχοληθεί με το πλάνο των διακοπών του. Θα χρειαστεί να έχει κατά νου πως θα πρέπει να επιδείξει επιμονή και να αναμένει πως οι καταστροφολογικές σκέψεις θα τείνουν να παρασύρουν το νου σε αρνητικά σενάρια. Εδώ το μυστικό έγκειται στην προσπάθεια ελέγχου της σκέψης.